NGUYỄN NGỌC BÍCH - MẤY KÝ-ỨC VỚI VẬN, THUẬN

Tôi vừa nhận được qua đường bưu-điện CD “Nhạc Tình Xa Xứ” với hình ca-sĩ Ngọc Thủy ở ngoài bìa, phía sau là một bụi tre, hát nhạc của Lại Minh Thuận phổ nhạc thơ Ngô Đình Vận.  Cả ba tên tuổi đối với nhiều người có lẽ còn xa lạ nên nhân dịp này tôi xin được giới-thiệu vài hàng về bộ ba này.

Thơ Ngô Đình Vận

Tôi với Vận có một thứ duyên kỳ lạ.  Biết nhau từ ở Việt-nam song gốc gác tuy ở cùng một sở, Việt Tấn Xã, hai chúng tôi cũng ít có dịp gặp nhau để gần gũi, thân tình.  Song qua một ông anh của tôi, tôi được biết Vận là một thứ lính khá lạ, có lòng nhưng không nhất thiết được các xếp thương.  Từ kinh-nghiệm lính này, anh đã viết nên một cuốn truyện đặc-sắc, Chiến trường tồi tệ, nhưng cũng gây không ít rắc rối cho anh dù như hai bài thơ trong đó đã được phổ thành những bài nhạc khá phổ-biến một thời.

Qua Mỹ, có lần anh đến chơi Virginia, tôi mới được biết là trong thời-gian bị kẹt lại ở Việt-nam với CS (5 năm) anh đã quay ra học Kinh Dịch để trở nên khá thông thạo về những lẽ biến thiên của cuộc đời.  Không giống những người trẻ khác, anh rất thích những biểu-hiện về văn-hóa quê hương.  Gặp cụ Tá Chi Trương Cam Khải, anh say mê những nét vẽ thuần Đông-phương của cụ, từ những nét bay bướm vẽ hoa lá đến những đường gân guốc vẽ trúc, vẽ đá, gợi cho ta suy tưởng đến những đại-họa-sư Trung-hoa đời nhà Tống.  Gặp cụ bà Kim Y Phạm Lệ Oanh, anh thấy nơi cụ một nữ-học-giả bình dị mà uyên bác, bề ngoài trông thật đơn sơ mà bên trong là cả một kho tàng chữ nghĩa, dịch Kinh Thi, dịch truyện tàu (Liêu trai chí dị), đọc chữ Nôm, một trong những nữ-sĩ đầu tiên viết tiểu-thuyết tân-thời từ đầu thập niên 1940.

Vận ở Mỹ song lại thích trở về nguồn.  Sang Cali, trong nhiều năm anh đi làm cho Đài phát thanh Khoa-học Kỹ-thuật nhưng không bao giờ anh sao nhãng chuyện văn chương, chữ nghĩa.  Đó là lý-do thỉnh thoảng tôi lại nhận được điện-thoại của Vận như trên trời rơi xuống hỏi chuyện này, nhắc chuyện kia.

Bỗng một hôm, Vận gọi cho tôi khoe là đã làm xong được một bài hát, “Quốc-tế Việt ca,” mà anh muốn tôi giúp làm thành lời tiếng Anh để có thể hát được theo nhạc của bài Việt.  Và thế là ta có bài do Hoàng Trọng Thụy phổ nhạc và hòa âm, Kim Tước và Vũ Anh hát (trên Youtube Quoc te Viet Ca):

QUỐC TẾ VIỆT CA

Hỡi những người Việt Nam trên toàn thế giới

Đã yêu tự do như yêu mạng sống mình

Hãy đứng lên lấy lại quyền làm người

Như người dân trên toàn thế giới

Như người dân trên toàn thế giới.

Hỡi những người Việt Nam ở khắp nơi

Dân tộc chúng ta chưa từng được nói

Chưa từng biết đến độc lập tự do

Chưa từng góp tiếng đích thực cho đời.

Hỡi những người Việt Nam trên toàn thế giới

Từ Đông sang Tây hãy thức dậy

Cùng với mặt trời nắng soi đường không tắt

Cùng với mặt trời dân mình tìm đến tương lai.

Hỡi những người Việt Nam ở khắp nơi

Cùng những người Việt ôm giữ quê hương

Hãy nắm tay nhau đòi hòa bình công chính

Đòi quyền dân cho dân tộc Việt Nam.

Hỡi những người Việt Nam ở khắp nơi

Cùng những người Việt ôm giữ quê hương

Hãy góp sức chung xây hòa bình ngàn năm tới

Mở kỷ nguyên toàn cầu vui sống bình yên.

Bài có tham-vọng thay bài “Quốc tế ca” đầy sắt máu của CS nhưng với một tâm-hồn thật bao la, thật Việt-nam:

“Hãy góp sức chung xây hòa bình ngàn năm tới

“Mở kỷ nguyên toàn cầu vui sống bình yên.”

Bẵng đi một thời-gian dài (nhiều năm), tôi không được tin tức gì của Vận. Tưởng anh đã cạn nguồn cảm-hứng!  Song tôi đã nhầm to.

Lại một hôm khác, đánh kiểu du-kích, anh gọi cho tôi từ miền Tây để cho tôi nghe qua điện-thoại bài “Lệ Biển,” thơ Ngô Đình Vận, nhạc Lại Minh Thuận, hòa âm Nghiêm Phú Phi, giọng hát Kim Tước:

LỆ BIỂN (Trích)

Tôi khóc những người

Đã chết oan khiên

Người lạ người quen

Chết đói, chết khát

Chết dấm, chết dúi

Chết đuối, chết chìm

Chết ức, chết oan

Chết thảm thương

Trên đường đi tìm đất sống bình yên…

Tôi khóc phận người

Một đoạn đường đời

Gai góc thảm thương

Tôi khóc lặng câm

Van vái hồn thiêng

Về với bình minh

Đánh thức núi sông.

Bài hát được làm ra để chuẩn-bị đánh dấu ngày 30/4 năm 2005!  Song Vận không chỉ làm nhạc đấu tranh hay nhạc ai oán, xót xa.  Bài hát ngậm ngùi này đi sâu vào lòng người, cũng như bài “Sao Mai” nói về một người em ở lại (“Đôi ta là một sống hai nơi”):

Tôi ở bên này em bên kia

Sao hôm lạnh ngắt nỗi chia lìa

Sao mai bên đó em còn thức

Mong rạng đông về soi bóng tre…

… Tôi thương em mà lại thương tôi

Thương bao thân phận những dập vùi

Tôi ôm trống trải lòng kinh hãi

Đời có chăng còn quên nhớ thôi…

Tôi thương người mà biết thương tôi

Thương bao cơ cực những mảnh đời

Thương sông mải miết đi tìm núi

Thương đất khô cằn thương nước vơi.

Nhạc Lại Minh Thuận

Thơ Vận hay, có tâm-hồn, ý nghĩa nhưng nếu không gặp những nghệ-sĩ hàng đầu của VN thì có lẽ sẽ còn phải mất nhiều thời-gian nữa mới tới được người nghe hay người đọc. Thơ của anh đã được Phạm Duy phổ nhạc từ trước 75, sang Mỹ anh được Hoàng Trọng Thuỵ tiếp tay, Nghiêm Phú Phi đệm piano, Kim Tước và Vũ Anh hát, chứng tỏ là những bài hát kia có giá lắm. Nhưng từ khi anh gặp Lại Minh Thuận thì thơ của anh được bay bổng hẳn lên, cho ta cảm-tưởng là người này sinh ra để làm thơ cho người kia phổ nhạc. Sau nhiều lần được nghe nhạc do hai người làm ra, cuối cùng, trong một dịp đi Cali, tôi cũng được gặp Lại Minh Thuận, người nhạc-sĩ mà tên tuổi giờ đây hầu như gắn liền với thơ Ngô Đình Vận tương-tự như nhạc Đoàn Chuẩn đi với lời của Từ Linh.  Một con người đa tài mà dễ thương hết cỡ!

Anh chụp hình, quay phim, không chỉ chơi nhạc mà còn làm nhạc, làm video… rất hay!  Mà lại rất khiêm tốn, lúc nào cũng nhỏ nhẹ, trên môi nở một nụ cười. Gặp Vận, đến nay anh cũng đã làm được cả mười mấy, hai chục bài phổ thơ của Vận… mà mỗi bài một vẻ, không bài nào giống bài nào. Có người thích bài “Phượng Tím” của anh, nói về một loại cây đặc-biệt nổi ở một vài nơi gần Los Angeles và ở bên Úc nữa (có tên là “Jacaranda”) nhưng tôi đặc-biệt mê những bài thuộc loại dân-ca mới mà anh đã làm ra khi phổ nhạc những bài như “Chích Chòe,” “Bươm Bướm,” “Chuồn Chuồn” của Vận.

Cái hay của Ngô Đình Vận ở trong những bài này là anh cho ta cảm-tưởng anh lấy từ những bài dân-ca hay ca-dao có sẵn, đổi thay đôi chút để làm thành một bài tân-dân-ca kiểu Phạm Duy.  Nhưng không, anh làm thơ mới hoàn-toàn mà vẫn giữ được cái tinh-thần dân-ca, kiểu dân-ca Bắc Ninh với cái nghịch ngợm, cái trọc ghẹo của con gái làng Lim.  Như trong bài “Quan Họ Đi Xa,” chẳng hạn, anh cho một cô gái xuân-thì ban đêm ngồi nhớ mông lung xong chợt nhớ đến một bức tranh Đông Hồ, “Cá Đớp Trăng,” bèn nảy ra ý-tưởng muốn như con cá kia, “hớp luôn hồn của một chàng trai mà cô thầm yêu trộm nhớ.”  Trí tưởng tượng chẳng mấy lúc biến cô thành một người muốn được bắt con cá (=anh chàng) nọ để làm tình làm tội nó… để rồi nghĩ lại, lại đem lòng yêu thương nó.

Bài “Chích Chòe” cũng vậy, nó nhảy tung tăng, nó hót líu lo, làm cho nhà thơ một lúc đâm ra yêu tất cả, yêu cỏ, yêu cây, yêu bầu, yêu bí…

Đến bài “Chuồn Chuồn” cũng thế.  Cô gái trong bài bực chàng trai nọ cứ “chập chờn” bay lượn mà chẳng chịu “đậu xuống cánh hoa,” đúng là một con “chuồn chuồn phải gió”!

Khi bay thì gió,

Gặp ráng trời mỡ chó thì mưa

Lòng em bão táp mưa sa

Anh đâu có biết, anh cứ tà tà anh ấm ương…

Đây là những tâm-cảnh vừa cũ (như trong ca-dao) nhưng lại cũng vừa mới như một cô con gái đời nay, đầy sức sống và không thiếu những tư tưởng ngộ nghĩnh nếu không muốn nói là ngỗ nghịch với những câu như:

Em ơ mà hớp được hồn anh

Thì em, em sẽ đem lên là cái thớt

Em sẽ hành cho nó sướng tay

Là ơi con cá nó hớp vừng trăng…

Đánh vẩy rồi lại chặt vây

Mổ luôn cái bụng lôi ngay cái ruột trường

(trong bài “Quan họ đi xa”)

Để phổ nhạc được những tâm-tư rắc rối đó, không lạ là Lại Minh Thuận đã phải đi tìm đến nhiều điệu nhạc rất đa dạng, chứng tỏ là anh đã quán-triệt được cả nhạc cổ-truyền Việt-nam (quan họ, lý, chèo cổ, Nam-ai v.v.) lẫn nhạc Tây-phương để ta có những nhịp điệu sống động như ta thấy trong nhạc “country, country-rock, R&B” và cả nhạc lên đồng.

Tiếng hát Ngọc Thủy: Một hơi mới rất dễ thương trong âm-nhạc VN hôm nay

Trong nỗ lực làm mới nhạc Việt ở hải-ngoại mà lắm lúc tôi tưởng đã là như một bãi sa-mạc, vì ảnh-hưởng quá mạnh của nhạc trẻ Mỹ cũng như là vì ảnh-hưởng của toàn-cầu-hóa (nhằm thỏa mãn một thị-trường “quốc-tế” thay vì VN), hướng đi mới của Ngô Đình Vận với sự tiếp tay của Lại Minh Thuận là một làn gió mát, một hương thơm đến từ quê hương VN ở tận trong cõi lòng và tiềm-thức của chúng ta!  Hướng đi này, tôi nghĩ, đầy hứa hẹn… nhất là khi, như nhà tôi đã có dịp nhận-định, nó lại được chuyên chở bằng một giọng ngọt ngào hiếm có, một giọng vừa truyền cảm, dễ thương vừa điêu luyện như của Ngọc Thủy!

Ngọc Thủy không chỉ có một giọng trong, trẻ, mà còn luyến láy rất điệu nghệ, lại có những chỗ nhấn mạnh, bỏ nhỏ rất tình, khi nũng nịu, khi giận hờn, khi yêu đương, khi nghịch ngợm rất hợp với thứ nhạc đa dạng và giàu âm điệu này—gần như không có bài nào giống bài nào.

Tóm lại, một sản-phẩm rất đáng yêu để mua vào dịp Tết với 10 bài:

1/  Quan Họ Đi Xa (Piano Nghiêm Phú Phi)

2/  Anh Đi Tìm Bông Lúa

3/  Hương Mai

4/  Phượng Tím

5/  Phương Thu

6/  Anh Đi Tìm Bông Lúa (Piano Nghiêm Phú Phi)

7/  Chích Choè

8/  Trời Tương Tư

9/  Sao Mai

10/  Chuồn Chuồn

Những bài có ghi “Piano Nghiêm Phú Phi” là Ngọc Thủy được đặc-biệt nhạc-sư và danh-cầm Nghiêm Phú Phi, nguyên Giám-đốc Trường Quốc Gia Âm Nhạc và Kịch Nghệ Sài Gòn, đánh đệm cho một cách rất lả lướt chỉ ít lâu trước khi ông mất. Tưởng cũng cần nhắc, trong một đời dành cho âm-nhạc, nhạc-sĩ Nghiêm Phú Phi đã từng viết nhạc đệm cho hơn 1000 bài tân-nhạc VN như trong nhiều bài mà ta nghe rất quen thuộc.

Nhìn vào bìa sau của CD “Nhạc Tình Xa Xứ,” ta không khỏi gặp một sự bất ngờ thú vị: Tổng-phát-hành cho CD này là Tổ Hợp Xuất Bản Miền Đông Hoa Kỳ (ĐT: 703 525-4538, E-mail: canhnam@dc.net), một cơ-sở xuất bản sách đã có mặt ở vùng Thủ-đô từ hơn 1/4 thế-kỷ nay.  Và đây hình như là cái CD nhạc đầu tiên do Tổ Hợp phát hành.

Nguyễn Ngọc Bích

Viết xong đêm mồng 4/I/2011

Khu Đồng Xuân

Bang Trinh Nữ, Hoa Kỳ Quốc